1

Kiedy oskarżony musi mieć obrońcę?

Jedną z fundamentalnych zasad polskiego prawa karnego jest zagwarantowanie oskarżonemu prawa do obrony. Istnieje jednak katalog sytuacji, w których oskarżony nie tylko może, ale wręcz musi korzystać ze wsparcia obrońcy. Wynika to ze specyficznych okoliczności, które mogą rodzić obawę o właściwą realizację praw oskarżonego.

Obrona obligatoryjna ze względu na wiek oskarżonego

Oskarżony musi mieć obrońcę w sytuacji, gdy nie ukończył 18 lat, czyli nie osiągnął pełnoletniości. Wynika to z art. 79 ust. 1 Kodeksu postępowania karnego i dotyczy niepełnoletnich sprawców przestępstw. Oznacza to tyle, że nawet jeśli oskarżony popełnił przestępstwo przed ukończeniem 18 lat, ale postępowanie wszczęto dopiero, kiedy stał się pełnoletni, obrona obligatoryjna go nie dotyczy.

Obrona obligatoryjna z uwagi na niepełnosprawność oskarżonego

Obowiązkowa obrona dotyczy również oskarżonych borykających się z takimi niepełnosprawnościami, jak  głuchota (niekoniecznie całkowita), niemota lub brak wzroku.

Obligatoryjność obecności obrońcy dla takich oskarżonych wynika z faktu, iż niepełnosprawności te mogą znacząco wpływać na kontakt oskarżonego z innymi uczestnikami postępowania i utrudnić jego kontakt z sądem. Wobec tego, przyjmuje się, że nie każda niepełnosprawność będzie rodzić obowiązek wyznaczenia obrońcy – nie każda niepełnosprawność związana ze zmysłem wzroku pociągnie za sobą obligatoryjną obronę, a tylko taka, która uniemożliwia choćby samodzielne czytanie akt sprawy w postępowaniu.

Obrona obligatoryjna z uwagi na stan zdrowia psychicznego oskarżonego

Konieczność ustanowienia obrońcy wynika również z okoliczności związanych ze stanem zdrowia psychicznego oskarżonego, a dokładniej, zgodnie z art. 78 ust. 3 i ust. 4 Kodeksu postępowania karnego, jeśli zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy jego zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania swoim postępowaniem nie była w czasie popełnienia tego czynu wyłączona lub w znacznym stopniu ograniczona oraz zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy stan jego zdrowia psychicznego pozwala na udział w postępowaniu lub prowadzenie obrony w sposób samodzielny oraz rozsądny.

Aby mówić o obowiązkowej obronie z uwagi na stan zdrowia psychicznego, wystarczy jedynie uprawdopodobnić wątpliwości co do tego stanu. Wątpliwości w tym zakresie musi powziąć organ procesowy (w zależności od stadium postępowania będzie to sąd lub prokurator) i muszą one znaleźć oparcie w konkretnych okolicznościach i dowodach ustalonych w danej sprawie. Do uzasadnionych wątpliwości należą choćby omamy i urojenia u oskarżonego, zdiagnozowana choroba psychiczna czy uzależnienie od alkoholu i innych używek.

Inne okoliczności mające wpływ na realizację prawa do obrony

Art. 79 § 2 Kodeksu postępowania karnego przewiduje, iż oskarżonemu przysługuje obowiązkowo obrońca, jeśli zajdą inne okoliczności utrudniające obronę, np. nieporadność wynikająca z podeszłego wieku. Decyzję w tym zakresie każdorazowo podejmuje sąd.

Obligatoryjna obrona dla oskarżonego o popełnienie zbrodni

Na gruncie polskiego prawa karnego, do zbrodni zalicza się w szczególności fałszerstwo pieniędzy, zabójstwo, porwanie dla okupu czy rozbój z użyciem niebezpiecznego narzędzia. Co do oskarżonego o dokonanie zbrodni przed sądem okręgowym udział obrońcy w rozprawie głównej jest obowiązkowy.

Obrona ma charakter obligatoryjny jedynie tak długo, jak długo występują okoliczności, które ją uzasadniają – tym samym obligatoryjność obrony odpada, jeśli ustaną przyczyny ją uzasadniające (np. zmieni się stan psychiczny oskarżonego). W sytuacjach dotyczących wieku oskarżonego i  stanu jego zdrowia psychicznego obrona jest obowiązkowa tak długo, jak długo sąd nie wyda stosownego postanowienia w tym przedmiocie.

Kancelaria Adwokacka Adwokat Karoliny Cichockiej – Bieniek specjalizuje się i świadczy kompleksowe usługi w sprawach z zakresu prawa karnego. Jeżeli potrzebujesz profesjonalnego i empatycznego wsparcia doświadczonego adwokata w zakresie postępowania karnego, w którym jesteś osobą oskarżoną – skontaktuj się z Kancelarią.